راهکارهای تربیت کودک دو زبانه و تاثیر آن بر یادگیری و رشد ذهنی

پرورش کودکان دو زبانه با روش‌ها و استراتژی‌های متفاوتی امکان‌پذیر است. در این مطلب، بهترین روش‌ها که از دیدگاه متخصصان و تجربه والدینی که از سنین کودکی کودکانشان را دو زبانه پرورش داده‌اند، ارائه شده است. در این مقاله با ویژگی‌ها و اصول موثر تربیت کودک دو زبانه آشنا می‌شویم.

دو زبانگی چیست؟

دو زبانگی به معنای استفاده هم‌زمان از دو زبان در سطحی نسبتاً یکسان است. زبان مادری، اولین زبانی است که فرد در کودکی یاد می‌گیرد. در این بین، بسیاری از افراد تحت شرایط مختلف زبان دوم را نیز یاد می‌گیرند. افرادی که از کودکی به دو زبان تسلط پیدا می‌کنند، معمولاً به عنوان دوزبانه شناخته می‌شوند.

وقتی یک فرد در بزرگسالی اقدام به یادگیری زبان دوم کند، به نوعی به صورت خودآگاه دو زبانه می‌شود و نیاز به تلاش ذهنی بیشتری دارد. در مقابل، کودکانی که در سنین پایین به‌طور طبیعی و ناخودآگاه زبان دوم را می‌آموزند، پیچیدگی‌ها و فشارهای ذهنی کمتری را تجربه می‌کنند.

ضرورت وقت‌گذاری و تلاش والدین

دو زبانه شدن کودک نیازمند وقت‌گذاری و صبوری است. بهترین روش برای آموزش زبان دوم به کودکان، فراهم‌کردن محیطی مشابه با محیط واقعی است. اگر والدین به زبان دوم تسلط دارند، بهتر است روزانه با کودک به این زبان صحبت کنند و در صورتی که والدین خود به زبان دوم مسلط نیستند، می‌توانند از محتوای تصویری مانند کارتون‌های آموزشی استفاده کنند. توصیه می‌شود روزانه بین ۳ تا ۴ ساعت کودک در معرض کارتون‌ها و محتوای طبقه‌بندی‌شده‌ی انگلیسی قرار گیرد.

بهترین سن برای یادگیری زبان دوم

بهترین سن برای یادگیری زبان دوم معمولاً سنین کودکی است، به‌ویژه از حدود ۳ تا ۷ سالگی. در این دوره، مغز کودکان انعطاف‌پذیری بالایی دارد و به راحتی می‌تواند ساختارها و الگوهای زبانی جدید را جذب کند. در این سن، کودکان بدون ترس از اشتباه، زبان را تجربه می‌کنند و این فرصت را دارند که زبان را به‌طور طبیعی و بدون فشار فرا بگیرند.با این حال، یادگیری زبان دوم محدود به دوران کودکی نیست. افراد در هر سنی می‌توانند زبان جدیدی یاد بگیرند و مهارت خوبی در آن پیدا کنند. البته یادگیری در سنین بالاتر ممکن است کمی بیشتر زمان ببرد، اما با پشتکار و تمرین می‌توان به نتایج خوبی رسید.

روش‌های موثر برای دو زبانه شدن کودک

دو زبانه کردن کودکان از روش‌های عالی برای تقویت مهارت‌های زبانی و توسعه ذهنی آن‌ها است. برای اینکه کودک بتواند به صورت طبیعی دو زبان را فرا گیرد، چند راهکار موثر و ساده وجود دارد:

۱.تماشای کارتون‌های انگلیسی

استفاده از کارتون‌های مناسب یکی از ساده‌ترین و موثرترین راه‌ها برای قرار دادن کودک در معرض زبان دوم است. بهتر است این کارتون‌ها متناسب با سن و علایق کودک انتخاب شوند و کودک از آموزشی بودن آن‌ها آگاه نباشد. حتی شنیدن صداهای کارتون‌ها نیز می‌تواند باعث آشنایی کودک با زبان شود و این روش به والدین اجازه می‌دهد بدون نیاز به تسلط بر زبان دوم، کودک را با این زبان آشنا کنند.

۲.خواندن کتاب‌های داستان انگلیسی

اگر والدین به زبان دوم تسلط دارند، می‌توانند روزانه برای کودک کتاب‌های داستان انگلیسی بخوانند. توصیه می‌شود از کتاب‌های سطح مبتدی شروع کرده و به مرور زمان به سراغ کتاب‌های پیچیده‌تر بروند.

۳.ایجاد برنامه منظم روزانه

ایجاد یک برنامه روتین برای آموزش زبان انگلیسی و سایر زبان‌های خارجی به کودک ضروری است. جلسات آموزشی در ابتدا کوتاه باشند و به مرور زمان طولانی‌تر شوند. تکرار و تمرین‌های متناوب و منظم باعث یادگیری پایدار کودک می‌شود.

۴.استفاده از اپلیکیشن‌های آموزشی:

اپلیکیشن‌های مخصوص کودکان برای یادگیری زبان‌های مختلف وجود دارند که با ارائه تمرین‌های سرگرم‌کننده، کودک را به یادگیری زبان دوم ترغیب می‌کنند.

۵.دوستان و محیط دو زبانه:

اگر امکان دارد، کودک را در محیطی قرار دهید که افراد دیگری نیز به زبان دوم صحبت می‌کنند. بازی با کودکان دو زبانه یا رفتن به مکان‌هایی که زبان دوم رایج است، به او کمک می‌کند تا راحت‌تر آن زبان را بیاموزد.

۶.آموزش زبان همراه با بازی

بازی یکی از جذاب‌ترین و موثرترین روش‌های یادگیری برای کودکان است که علاوه بر افزایش علاقه، خلاقیت کودک را نیز بهبود می‌بخشد. ایجاد فضایی مختص آموزش زبان، با کتاب‌ها، کارتون‌های زبان اصلی و فلش‌کارت‌های آموزشی، می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. نقاشی و کارهای دستی نیز از ابزارهایی هستند که به والدین کمک می‌کنند آموزش زبان دوم را جذاب‌تر کنند.

نکات مهم برای والدین در فرایند تربیت کودک دو زبانه

صبور و انعطاف‌پذیر باشید: یادگیری زبان دوم برای کودکان زمان‌بر است و نیاز به صبر و مداومت والدین دارد. از کودک انتظار بیش از حد نداشته باشید و او را برای یادگیری زبان تحت فشار قرار ندهید.

حفظ زبان مادری: در حین یادگیری زبان دوم، نباید از تقویت و آموزش زبان مادری غافل شد. کودکان باید همچنان ارتباط قوی با فرهنگ و زبان مادری خود داشته باشند.

تقدیر و تشویق کودک: هر موفقیت کوچک کودک را تشویق کنید. تشویق باعث ایجاد انگیزه و رغبت بیشتر برای یادگیری زبان دوم خواهد شد.

باورها و نگرانی‌های رایج درباره دو زبانه شدن کودکان

بسیاری از والدین به دلایلی از پرورش کودک دو زبانه احساس نگرانی می‌کنند و همین موضوع باعث شکل‌گیری باورهای نادرستی درباره دوزبانه شدن شده است. این تصورات غلط، والدین را از تصمیم‌گیری درباره تربیت کودک دو زبانه بازمی‌دارد. در ادامه به برخی از این نگرانی‌ها و باورهای رایج و نادرست پرداخته‌ایم:

۱. آیا دو زبانه شدن باعث گیجی کودک می‌شود؟

بسیاری از والدین تصور می‌کنند که کودک دو زبانه دچار سردرگمی زبانی می‌شود و نمی‌تواند تفاوت میان دو زبان را تشخیص دهد. در واقعیت، مطالعات نشان داده‌اند که نوزادان حتی چند روز پس از تولد قادر به تشخیص تفاوت بین زبان‌ها هستند، به ویژه اگر این زبان‌ها از نظر ساختاری تفاوت‌های زیادی داشته باشند. برای مثال، زبان فارسی و انگلیسی از نظر ساختاری کاملاً متفاوت‌اند و نوزادان به راحتی می‌توانند بین آن‌ها تمایز قائل شوند.

تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که کودکان دو زبانه حتی در تشخیص تفاوت‌های زبان‌های نزدیک به هم، مانند انگلیسی و هلندی، از ۶ ماهگی به بعد موفق‌اند. بنابراین، تصور گیج شدن کودکان در اثر یادگیری همزمان دو زبان، تنها یک افسانه است و اگر شرایط را فراهم کنید، می‌توانید فرآیند دو زبانه شدن را از همان ابتدای تولد آغاز کنید.

۲. آیا دو زبانه شدن باعث تأخیر در تکلم کودک می‌شود؟

یکی دیگر از نگرانی‌های والدین این است که یادگیری دو زبان باعث شود کودک کمی دیرتر از همسالان خود زبان باز کند. درست است که کودکان دو زبانه ممکن است کمی دیرتر شروع به صحبت کنند، اما این تأخیر موقتی است و نه تنها مشکل‌ساز نیست، بلکه نشان می‌دهد کودک در حال یادگیری همزمان دو مجموعه زبانی و قاعده‌های زبانی آن‌هاست. این کودکان علاوه بر یادگیری ترکیب کلمات، نیاز دارند تا تفاوت‌های بین دو زبان را نیز به خوبی درک کنند.

برخی توصیه می‌کنند که والدین در صورت تأخیر در تکلم، آموزش یک زبان را متوقف کنند، اما تحقیقات نشان می‌دهد کودکان دو زبانه که با تأخیر شروع به صحبت می‌کنند، از نظر هوش و توانایی یادگیری هیچ تفاوتی با همسالان خود ندارند و حتی در برخی موارد از نظر مهارت‌های زبانی عملکرد بهتری دارند. همچنین باید اشاره کرد که تمامی کودکان دو زبانه دچار تأخیر تکلم نمی‌شوند و این موضوع یک قانون ثابت نیست.

۳.آیا دوزبانگی باعث مشکلات گفتاری می‌شود؟

خیر، دوزبانگی به هیچ وجه باعث اختلالات یا تأخیر در گفتار نمی‌شود. اینکه کودکان دوزبانه، کلمات دو زبان را گاه به صورت ترکیبی به کار می‌برند، یک پدیده طبیعی و موقتی است. به مرور که دایره لغات کودک در هر زبان گسترش می‌یابد، کودک توانایی تفکیک و استفاده جداگانه از هر زبان را به دست می‌آورد و یک زبان را در گفتگوهای روزمره به عنوان زبان اصلی انتخاب می‌کند.

حتی در بزرگسالان نیز چنین ترکیب زبانی به صورت عادی رخ می‌دهد. در سال‌های نخست، ممکن است کودک برخی واژگان انگلیسی را در میان جملات فارسی به کار ببرد، اما با رشد و افزایش تسلط به راحتی زبان‌ها را از هم جدا می‌کند. این امر در بسیاری از خانواده‌های دوزبانه (مانند خانواده‌های ترک‌زبان که فرزندانشان هم به ترکی و هم فارسی مسلط‌اند) مشهود است.

در مورد کودکانی که لکنت زبان دارند، ابتدا باید به درمان لکنت پرداخته شود و سپس آموزش زبان دوم آغاز شود. باید توجه داشت که لکنت زبان پدیده‌ای ارثی است و ارتباطی به یادگیری زبان دوم ندارد، اما می‌تواند روند درمان لکنت را به تأخیر بیندازد.

در بسیاری از کشورهای جهان، دوزبانه یا چندزبانه بودن یک امر عادی است. برای مثال، در سنگاپور که دارای چهار زبان رسمی است، هیچ مشکلی در ارتباطات بین فرهنگی به وجود نمی‌آید و مردم با وجود این تنوع زبانی به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

۴. آیا کودکان دو زبانه زبان‌ها را با هم ترکیب می‌کنند؟

بسیاری از والدین نگران‌اند که فرزندانشان دو زبان را با هم ترکیب کرده و قادر به تفکیک واژگان آن‌ها نباشند. حقیقت این است که در کودکان دو زبانه، ترکیب واژگان در سال‌های ابتدایی یادگیری، امری طبیعی و موقتی است. زمانی که کودک به صورت همزمان دو زبان را فرا می‌گیرد، برخی از بخش‌های هر زبان به صورت ترکیبی در ذهن او جای می‌گیرند. این ترکیب زبانی ممکن است تا حدود ۵ تا ۹ سالگی (در صورت آغاز آموزش از نوزادی) ادامه یابد و به تدریج کودک قادر خواهد بود زبان‌ها را به درستی از هم تفکیک کند.

با افزایش دامنه واژگان و رشد زبان‌آموزی، کودک به راحتی زبان‌ها را از هم جدا می‌کند و به تدریج تسلط کامل به هر زبان را به دست می‌آورد. حتی بسیاری از بزرگسالانی که زبان دوم می‌آموزند نیز ممکن است در برخی موارد واژگان زبان‌ها را ترکیب کنند و این پدیده در کودکان طبیعی است. از طرفی، مطالعات نشان داده‌اند که کودکانی که دایره لغات وسیع‌تری دارند، زودتر می‌توانند زبان‌ها را از هم جدا کنند و تسلط بهتری پیدا کنند.

آیا بعد از ۵ سالگی هم می‌توان کودک را دوزبانه کرد؟

بله، امکان یادگیری زبان دوم تا حدود ۸ سالگی همچنان وجود دارد. سنین ۴ تا ۷ سالگی یک بازه ایده‌آل برای یادگیری زبان دوم به حساب می‌آید زیرا مغز کودک در این دوره توانایی پردازش همزمان دو زبان را دارد و می‌تواند زبان دوم را همچون زبان مادری فرا گیرد. هرچند که بهترین زمان برای یادگیری زبان دوم پیش از ۵ سالگی است، اما این فرصت تا ۸ سالگی وجود دارد.

بر اساس مطالعات، بعد از سن بلوغ، زبان دوم در بخشی جداگانه از مغز ذخیره می‌شود، بنابراین افراد بالغ برای فراگیری زبان دوم نیاز به ترجمه از زبان مادری خواهند داشت یا از آن به عنوان واسطه استفاده می‌کنند.

آیا والدین برای دو زبانه شدن کودک باید انگلیسی بدانند؟

لزومی ندارد که والدین خود به زبان انگلیسی مسلط باشند. تنها کافی است که مسیر آموزشی مناسب را انتخاب کنند و فرصت‌های لازم برای قرار گرفتن کودک در معرض زبان انگلیسی را فراهم کنند. توصیه نمی‌شود که والدینی که به انگلیسی مسلط نیستند، مستقیماً با کودک به این زبان صحبت کنند، چرا که ممکن است قواعد زبانی یا تلفظ‌های اشتباه در ذهن کودک تثبیت شود.

چالش‌ها و دشواری‌های دو زبانه شدن کودک

پرورش کودک دو زبانه قطعاً با چالش‌هایی همراه است. طبیعی است که کودک دو زبانه به شکل متفاوتی نسبت به کودکان یک زبانه رشد زبانی داشته باشد. یکی از این چالش‌ها ممکن است تأخیر اندک در تکلم باشد، اما این مسئله کاملاً طبیعی بوده و جای نگرانی ندارد. تأخیر در گفتار به دلیل یادگیری همزمان دو زبان، نشانه‌ای مثبت است و با تلاش مستمر والدین برطرف خواهد شد.

یکی دیگر از چالش‌ها، نگرانی والدین درباره ترکیب واژگان دو زبان در مکالمات کودک است. این مشکل در اغلب موارد موقتی بوده و با گسترش دامنه واژگان کودک، به طور طبیعی از بین می‌رود. والدین کافی است به کودک زمان دهند تا به طور کامل زبان‌ها را از هم تفکیک کند.

نکاتی برای تربیت کودک دو زبانه

تشویق بیش از حد کودک خودداری کنید: فرآیند یادگیری زبان دوم بهتر است به عنوان یک بخش طبیعی از زندگی کودک دیده شود و نه به عنوان یک وظیفه که نیازمند پاداش و تشویق است. این کار باعث می‌شود کودک دو زبانه را به عنوان یک امر عادی و بخشی از رشد خود بپذیرد.

فرصت‌های یادگیری طبیعی فراهم کنید: کودکان زبان مادری خود را بدون حضور در کلاس فرا می‌گیرند، زیرا در محیط طبیعی زبان‌آموزی رشد می‌کنند. همین شیوه برای تربیت کودک دو زبانه نیز می‌تواند مؤثر باشد.